In de huidige coronacrisis dringen werkgevers aan op loonoffers van werknemers. Enerzijds is dit voor de werknemers, die normaliter niet meedelen in de extra winsten in goede tijden, een weinig aantrekkelijk voorstel. Anderzijds is de vraag om loonoffers goed te begrijpen als een manier om banenverlies of faillissement te voorkomen. Dit speelt bij een breed palet aan bedrijven, groot en klein, jong en oud, van startups tot de KLM. Om de potentiële bijdrage van medewerkersparticipatie aan de economie in kaart te brengen is de Universiteit Utrecht in samenwerking met Techleap.nl en een brede groep experts een onderzoek gestart naar de meerwaarde van medewerkersparticipatie voor de economie en op welke manier dat het beste vorm kan worden gegeven. De resultaten van dit onderzoek en concrete aanbevelingen voor de Nederlandse situatie verwachten we in de loop van december naar buiten te kunnen brengen.

De relatie tussen werkgevers en werknemers zou breder gezien moeten worden dan een uitruil tussen loon en baanbehoud. Dit kan door medewerkersparticipatie: door werknemers mede-eigenaar van de onderneming te laten worden kunnen ze transformeren van werknemers naar medewerkers. Medewerkersparticipatie is één manier om te voorzien in meer wendbaarheid en wederkerigheid waar de Commissie Borstlap eerder dit jaar voor pleitte. Het versterkt daarnaast ook de solvabiliteit van de onderneming, wat belangrijk is om sterker uit de crisis te komen. Daarnaast zorgt het op langere termijn voor een verbreding van de welvaartsverdeling, omdat toekomstige winsten terecht komen bij meer personen in de maatschappij, in plaats van bij (internationale) investeerders of een kleine groep oprichters. De rendementen vloeien vervolgens vaak weer terug in het ecosysteem.

Adyen is een perfect voorbeeld van waar dit toe kan leiden. Door de optieregeling daar kon iedereen meeprofiteren van de waardegroei van het bedrijf na de beursgang. Enkele oud-medewerkers van Adyen hebben inmiddels hun eigen startup opgericht, Silverflow, en vorige maand via een seed-ronde 2,6 miljoen opgehaald. 

Werkgevers roepen werknemers op om solidair te zijn en bij te dragen aan het herstel van bedrijven. Een loonoffer zou de financiële druk op de onderneming verlagen. Vanzelfsprekend zijn vakbonden hier terughoudend in, omdat werknemers bij sterke winstgroei van een bedrijf ook minder hiervan profiteren. Een medewerkersparticipatie-regeling, waarbij medewerkers nu mede het risico delen, maar later ook mee kunnen profiteren van positieve rendementen is hiervoor een oplossing. De eerste inzichten in het onderzoek wijzen er daarnaast op dat medewerkersparticipatie leidt tot meer gecommitteerde medewerkers, meer innovatie bij bedrijven, en betere bedrijfsprestaties.

Uit een recente peiling van Stichting MKB Financiering en ONL is gebleken dat 22 procent van de ondernemers er voor open staat om personeel te laten participeren en via winstdeling mee te laten profiteren van toekomstige winsten. Bij startups en scaleups is het al langer gebruikelijk om op deze manier toptalent binnen te kunnen halen, zodat medewerkers via opties kunnen profiteren van de groei van de onderneming in ruil voor een lager salaris. Ook deze vorm van medewerkersparticipatie is in Nederland echter nog onderontwikkeld in vergelijking met omringende landen. 

De Tweede Kamer heeft via een motie opgeroepen dat er een internationaal concurrerende regeling moet komen om medewerkersparticipatie voor midden- en kleinbedrijven en startups aan te jagen. Met ons lopende onderzoek verwachten wij een bijdrage te kunnen leveren aan deze discussie door op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten, ervaringen uit Nederland en voorbeelden uit omringende landen aan te kunnen geven wat de beste manier is om dit vorm te geven. 

Er zijn zeker praktische bezwaren bij medewerkersparticipatie, zoals bijvoorbeeld de waardebepaling van participaties bij aankoop of vertrek uit de organisatie, en de concentratie van risico’s. We moeten hier niet blind voor zijn, maar juist nu de creativiteit van de stakeholders gebruiken om te experimenteren om hiermee bedrijven weerbaarder te maken, juist middelgrote bedrijven en startups die zo belangrijk zijn voor de kickstart van Nederland. 

Verschillende spelers in het Nederlandse ecosysteem kunnen hier een positieve rol bij spelen: de overheid zou het fiscaal interessanter moeten maken, Fintech aanbieders kunnen de infrastructuur leveren en vakbonden zouden dit kunnen omarmen. Want door participatie worden werknemers medewerkers. Zo gaan we naar een economie die niet meer uit werkgevers en werknemers bestaat, maar uit werkenden in waarde creërende gemeenschappen.